Tiến sĩ – Tác giả Phan Quốc Việt: Nhà văn sẽ dùng AI làm thư ký, hay AI sẽ thay thế nhà văn?

Trong thời đại công nghệ số, trí tuệ nhân tạo (AI) không ngừng mở rộng ảnh hưởng của mình đến mọi lĩnh vực của đời sống, kể cả trong ngành văn học. Mới đây, chúng tôi đã có dịp phỏng vấn Tiến sĩ Phan Quốc Việt, một nhà nghiên cứu và thực hành trong lĩnh vực này, để hiểu rõ hơn về quan điểm của ông đối với việc sử dụng AI trong viết sáng tạo.

• Thưa Tiến sĩ Phan Quốc Việt, hiện nay hơn 1200 nhà văn của Hội nhà văn Việt Nam đang tiếp tục viết tay, đánh máy kiểu truyền thống trong việc sáng tạo nội dung tác phẩm, nhưng với sự xuất hiện của AI, thì theo ông, chúng ta có nên dùng AI để viết sáng tạo không?
• Rất cần thiết. Nếu không dùng AI, chúng ta có thể mất việc. Không thạo AI, thì AI sẽ thay thế chúng ta. AI viết nhanh và rất sáng tạo, điều mà nhiều nhà văn chưa nhận ra do họ từ chối sử dụng nó. Nó không chỉ giúp viết câu hoàn hảo mà còn không có lỗi chính tả, riêng điều này đã tiết kiệm nhiều thời gian và năng lượng cho người viết cũng như người làm công tác biên tập.
• Ông có thể chia sẻ kinh nghiệm cá nhân trong việc sử dụng AI?
• Trước kia, tôi từng có thời gian làm Chánh văn phòng Tổng Công ty Dầu khí và đã phải mất rất nhiều thời gian chỉ để sửa lỗi chính tả trong các văn bản. Sử dụng AI đòi hỏi phải thực sự sáng tạo. Bạn đưa ý tưởng cho AI, và nó sẽ phát triển câu chuyện, giúp bạn nảy sinh thêm ý tưởng. Cấu trúc truyện chuẩn, cảm xúc tốt, mạch truyện hợp lý.
• Ông có lời khuyên gì cho các nhà văn đang e ngại việc sử dụng AI?
• Quan trọng nhất là phải có cốt truyện, sau đó AI mới có thể phát triển nó lên. Khi bạn viết nhiều, AI sẽ hiểu bạn hơn và sáng tạo theo ý bạn. Ban đầu, tôi cũng nghi ngờ về chất lượng của AI, nhưng sau khi kiên nhẫn sử dụng, tôi nhận ra rằng không phải AI không tốt, mà là mình chưa biết cách hỏi. Câu hỏi cần chuẩn xác. Tôi đã viết được 20 trang sách khoa học mỗi ngày nhờ AI.
• Có nhận xét rằng, những tài liệu AI viết ra hầu hết vô tri, ông có ý kiến gì về điều này?
• Đó là người ta nói phứa, AI tổng hợp kiến thức của cả thế giới thì vô tri sao được. Khi AI ra văn bản, anh cần yêu cầu rằng, nội dung này cần cảm xúc hơn, cần sâu sắc, kỹ lưỡng hơn… Anh chỉ nhồi chút tư liệu của anh, sau đó AI tổng hợp thêm tư liệu của thế giới thì rất phong phú. Những câu chuyện AI đưa vào, anh cần sửa, biên tập, rồi hỏi thêm. Căn bản, AI là thư ký, anh là Tổng biên tập, phối hợp nhịp nhàng và tốc độ, thì rất hay.

• Trong vòng 5 năm tới, ông dự đoán liệu các nhà văn Việt Nam sẽ xem việc sử dụng AI như một công cụ hỗ trợ bình thường không?
• Tôi tin chắc rằng, đó sẽ là xu hướng bắt buộc. Giống như việc sử dụng điện thoại di động, Zalo, hay máy bay trong cuộc sống hàng ngày, việc sử dụng AI trong quá trình sáng tạo văn học sẽ trở nên phổ biến và cần thiết. Từ chối sử dụng AI trong tương lai sẽ giống như từ chối sử dụng những tiện ích công nghệ hiện đại ngày nay.
• Ông có thể cho biết cụ thể hơn về lợi ích của việc sử dụng AI trong quá trình viết sáng tạo?
• Có rất nhiều lợi ích. Ví dụ, trong một chuyến đi từ Hà Nội đến Thanh Hóa bằng xe ô tô, tôi đã sáng tạo được ba câu chuyện nhờ sự trợ giúp của AI. Điều này trong hoàn cảnh bình thường có thể sẽ không thể thực hiện được. Một ví dụ khác, có lần vào lúc 3 giờ sáng, tôi tỉnh dậy và nói một câu với AI, và ngay lập tức, một câu chuyện được hình thành. Nếu không có AI, tôi có thể đã ngủ trở lại và mất đi ý tưởng đó. AI đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống hàng ngày và quá trình sáng tạo của tôi.
• Nếu tất cả các nhà văn trên thế giới đều sử dụng AI trong viết sáng tạo, tạo ra lượng tác phẩm khổng lồ, liệu có nguy cơ gì xảy ra không, thưa Tiến sĩ?
• Thực sự, tôi nghĩ thế giới chỉ có thể sẽ trở nên tốt hơn. Con người sẽ sống và hiểu nhau nhiều hơn thông qua các tác phẩm. Có thể có nỗi lo về sự ngập tràn của thông tin và tác phẩm, nhưng điều đó không phải là vấn đề. Chúng ta cần sử dụng AI trong quá trình sáng tạo để không bị tụt hậu so với thời đại. Sự đồ sộ và nhanh chóng trong việc viết và xuất bản tác phẩm là điều không thể tránh khỏi.
• Ông nghĩ gì về khả năng sáng tạo và chất lượng của các tác phẩm trong bối cảnh này?
• Sáng tạo vẫn sẽ là chìa khóa. AI giúp tăng cường và mở rộng khả năng sáng tạo của chúng ta. Ví dụ, nếu trong một ngày tôi có thể viết hai truyện ngắn nhờ AI, trong khi người khác cần cả tuần để viết một truyện, điều đó cho thấy sự khác biệt rõ ràng về hiệu suất. Và không chỉ là về số lượng, AI cũng giúp chúng ta tạo ra ý tưởng mới mẻ, đa dạng hơn. Bạn chỉ cần đặt câu hỏi cho AI, nó sẽ đưa ra hàng loạt ý tưởng, từ đó bạn có thể lựa chọn và phát triển chúng. Dù AI có thể mắc sai lầm, nhưng chúng ta có trách nhiệm chỉnh sửa và hoàn thiện. Tôi khẳng định rằng việc sử dụng AI trong viết sáng tạo sẽ không gây ra nguy cơ tiêu cực cho thế giới văn học, mà ngược lại, nó sẽ làm giàu thêm cho thế giới này. AI không chỉ tăng cường khả năng sản xuất tác phẩm mà còn mở rộng khả năng sáng tạo, giúp các nhà văn tạo ra nhiều ý tưởng độc đáo và đa dạng hơn.
• Về phía người đọc thì thế nào? Ví dụ, thông thường một nhà văn một năm viết và xuất bản 2 cuốn, nhưng với sự hỗ trợ của AI, thì anh ta ra đến 20 cuốn sách?
• Vấn đề của người đọc là anh chọn đọc tác giả nào, xưa thì làm gì có sách mà đọc, thời trẻ chúng tôi còn chép tay truyện tình ướt át, truyền cho nhau. Người đọc nay có nhiều lựa chọn hơn bao giờ hết. Trước kia, việc tiếp cận sách có hạn chế, nhưng giờ đây, với AI, không gian văn học đã mở rộng vô tận. Điều này đòi hỏi người đọc phải có sự lựa chọn thông minh và có chủ ý hơn. Họ có thể chọn đọc những gì phù hợp với sở thích và nhu cầu của mình từ một kho tàng lớn. Cuộc sống là vậy, ta cần lựa chọn, quyền lựa chọn thuộc về độc giả, cũng chả khác gì tiệc buffet, ta cần chọn món ngon và phù hợp.
• Về phía ngành xuất bản và giáo dục, sự thay đổi này sẽ tác động như thế nào?
• Ngành xuất bản và giáo dục phải thích nghi với sự thay đổi này. Chúng ta sẽ chứng kiến sự chuyển đổi mạnh mẽ sang hình thức điện tử, với sách kỹ thuật số tích hợp nhiều phương tiện như hình ảnh, video, và audio, và nội dung xúc tích hơn. Điều này cũng giúp nội dung trở nên phong phú và tương tác hơn. AI thay đổi cuộc sống thế nào ư? Thợ đánh máy mất việc, dàn trang mất việc.

Tiến sĩ Phan Quốc Việt – Sáng lập Tâm Việt Group, Phó Chủ tịch thứ nhất Hiệp hội Phát triển Văn hóa Doanh nghiệp VN, Phó Viện trưởng Viện nghiên cứu phát triển y dược cổ truyền VN, Phó Chủ tịch Hiệp hội Lao động sáng tạo Việt Nam, từng xuất bản bộ sách kỹ năng sống từ lớp 1 đến lớp 9, phát hành trong nhà trường đến 5 triệu bản.

• Liệu sự thay đổi này có tác động tích cực đến các nhà văn và quá trình sáng tạo không?
• Tôi tin rằng đây là một sự thay đổi tích cực. Nhà văn có thêm thời gian để nghiên cứu, nghỉ ngơi và tích lũy cảm xúc. Họ không còn phải tốn quá nhiều thời gian vào các công việc thủ công mệt mỏi. Sự hỗ trợ của AI giúp họ tập trung hơn vào quá trình sáng tạo, cảm hứng và nhuần nhuyễn hóa ý tưởng. Điều này giúp giảm bớt các vấn đề về sức khỏe tinh thần mà nhiều nhà văn thường gặp phải như đau dạ dày, trầm cảm, hay rối loạn tâm lý.
• Tiến sĩ có cho rằng sử dụng AI trong viết lách sẽ giúp con người trở nên “người hơn”, cụ thể trong việc có thời gian tọa đàm với nhau và dịch chuyển đẳng cấp?
• Khi AI đảm nhận những công việc nặng nhọc và lặp đi lặp lại trong quá trình sáng tạo văn học, nó giải phóng thời gian và năng lượng của con người. Điều này có nghĩa là nhà văn và người đọc có nhiều thời gian hơn để thảo luận, tọa đàm và chia sẻ ý tưởng với nhau, tăng cường giao lưu và học hỏi. Sự tương tác này không chỉ giúp mở rộng kiến thức và quan điểm, mà còn góp phần nâng cao đẳng cấp văn học. Khi các nhà văn và người đọc có cơ hội tương tác nhiều hơn, họ cùng nhau khám phá và tạo ra những xu hướng mới, định hình tương lai của văn học. Điều này không chỉ nâng cao chất lượng tác phẩm mà còn giúp phát triển một cộng đồng văn học mạnh mẽ, đa dạng và phong phú.
• Vậy sự phát triển của AI trong lĩnh vực văn học có thể giúp chúng ta trở thành những con người tốt hơn không?
• Chắc chắn là có. Sự phát triển của AI trong lĩnh vực văn học không chỉ giúp tăng cường sự sáng tạo và hiệu quả trong công việc, mà còn giúp chúng ta phát triển các khía cạnh khác của cuộc sống. Chúng ta có nhiều thời gian hơn để tận hưởng cuộc sống, tìm hiểu và thấu hiểu nhau. Điều này không chỉ làm giàu thêm cuộc sống tinh thần của chúng ta mà còn giúp chúng ta trở thành những công dân toàn cầu có trách nhiệm và thông cảm hơn.

Cuộc trò chuyện với Tiến sĩ Phan Quốc Việt không chỉ mở ra một góc nhìn mới về việc sử dụng AI trong viết sáng tạo mà còn khẳng định sự cần thiết của việc thích nghi và hợp tác giữa con người và máy móc trong kỷ nguyên số. Những người viết, dù là nhà văn hay nhà khoa học, cần nhận thức rõ về tiềm năng và cách thức sử dụng AI để tối ưu hóa công việc sáng tạo của mình.

(Sao Khuê thực hiện)