TỪ TÌNH GIANG TÔI LỚN, Võ Thị Như Mai đọc thơ Lê Bá Duy

TÌNH GIANG, NƠI DÒNG SÔNG KÝ ỨC KHÔNG BAO GIỜ CẠN

(Võ Thị Như Mai đọc thơ Lê Bá Duy, Từ Tình Giang tôi lớn, nxb HNV 2025)

Có một dòng sông chảy mãi trong lòng người, dù qua bao nhiêu mùa mưa nắng, bao nhiêu biến thiên của cuộc đời, dòng sông ấy vẫn không hề cạn. Đó là Tình Giang – một làng quê vùng nông thôn, nơi nhà thơ sinh ra, lớn lên, nơi có chi nhánh của dòng sông Kôn chảy qua làng, trở nên dòng sông ký ức của thi sĩ Lê Bá Duy, dòng sông quê nhà, nơi từng nhánh sóng, từng làn nước, từng hạt phù sa lặng lẽ mang theo những giấc mơ, những nỗi niềm, và cả những câu chuyện của thời gian. Tình Giang không chỉ là một dòng nước, mà là linh hồn, là nhịp đập của đất mẹ, nơi bắt đầu và cũng là nơi đọng lại những gì đẹp đẽ nhất trong tâm khảm của mỗi người con xa quê.

Trong thơ Lê Bá Duy, quê hương không phải là một bức tranh tĩnh lặng mà là một không gian sống động, thấm đẫm tình yêu thương và hoài niệm. Nơi đó có núi Tình Giang sừng sững như tấm lưng mẹ còng, cõng cả đời gian khó mà không một lời oán than. Có những con đường làng đất đỏ quanh co, nơi lũ trẻ chân trần ngày nào từng ríu rít chạy qua, dưới bóng tre già, giờ chỉ còn vang vọng trong ký ức xa xôi. Ở đó, cánh đồng làng vẫn rì rào tiếng gió hát, cầu Sông Tranh vẫn vững vàng nối hai bờ kỷ niệm, và tháp Bạc vẫn đứng đó, như một chứng nhân trầm mặc của dòng chảy thời gian. Dòng sông Tình Giang trong thơ anh không chỉ là biểu tượng của tự nhiên mà còn là biểu tượng của tình yêu quê nhà, của ký ức tuổi thơ và những giá trị truyền thống. Từng câu thơ anh viết về dòng sông này như đang chạm khắc từng tầng ký ức, để người đọc cảm nhận được không chỉ hình dáng, màu sắc, mà còn cả hồn vía của quê hương. Trong bài thơ “Trở Về Tình Giang,” anh viết:

“Tuổi thơ cay lẫn ngọt ngào/ quê hương như giấc chiêm bao đợi người/ trở về kỷ niệm nguyên tươi/ lên xanh ký ức rạng ngời Tình Giang”

Tuổi thơ như một bản giao hưởng, pha lẫn vị cay đắng và ngọt ngào. Mỗi khúc quanh trong đời đều in dấu quê hương, nơi giấc chiêm bao hằng đêm dõi theo những người con xa xứ, đợi một ngày trở về. Kỷ niệm nơi ấy, dù có vơi đầy, vẫn luôn tươi mới trong trái tim mỗi người. Và ký ức, như những cánh đồng xanh mướt, sẽ mãi rạng ngời, tươi thắm, như những dòng sông êm đềm của Tình Giang, nơi yêu thương không bao giờ tàn phai. Những câu thơ vừa nhẹ nhàng, vừa da diết như một tiếng thở dài, gợi lên sự giao thoa giữa những điều đã qua và những gì vẫn còn, như dòng nước của Tình Giang cứ chảy mãi, mang theo cả niềm vui lẫn nỗi buồn của đời người.

Quê nhà trong thơ Lê Bá Duy còn là nơi lưu giữ những giá trị tinh thần không thể phai nhòa. Đó là nơi cha mẹ âm thầm gánh vác mọi gian khó để con cái trưởng thành, là nơi ánh mắt ấm áp của mẹ trong buổi đông lạnh giá trở thành nguồn sáng dẫn lối trong tâm hồn anh. Trong bài thơ “Cõng Núi Trên Lưng,” hình ảnh người mẹ được khắc họa như một ngọn núi vững chãi, như dòng sông kiên nhẫn chở che:

mẹ và tôi mấy mươi năm chạm vào hòn Chồng hòn Vợ/ nhìn ra tứ hướng quê hương/ cõng từng lọn củi trên lưng mòn cả thanh xuân/ thắp lên ngọn lửa mưu sinh ấm áp

Mẹ và thi nhân, mấy mươi năm qua, vẫn chạm vào hòn Chồng hòn Vợ, hai mảnh ghép vĩnh hằng của quê hương. Từ đó, nhìn ra bốn phương trời, nơi bao dấu tích thời gian trôi qua. Mẹ, với đôi vai gầy, cõng từng lọn củi, mang theo những gian truân của một thanh xuân vất vả. Nhưng trong khó khăn ấy, ngọn lửa mưu sinh mẹ thắp lên lại ấm áp, như một ngọn đèn soi sáng con đường tôi đi. Dù tuổi tác đã dần trôi, nhưng tình yêu thương ấy vẫn mãi bền bỉ, ấm áp trong mỗi bước chân.Hình ảnh ấy không chỉ đẹp mà còn đong đầy tình yêu và lòng biết ơn, là sợi dây liên kết giữa con người với quê nhà, giữa hiện tại với quá khứ.

Trong những vần thơ, quê hương của anh không chỉ dừng lại ở hình ảnh làng quê đơn thuần mà còn mở rộng ra cả một không gian văn hóa và lịch sử. Anh nhắc đến từ đường họ Lê, nơi linh hồn tổ tiên như vẫn còn đó, bảo bọc và dẫn dắt con cháu. Anh nói về những câu chuyện truyền thuyết, những giai thoại gắn liền với vùng đất quê mình như hòn Chồng hòn Vợ, như tháp Bạc, như cầu Sông Tranh. Những hình ảnh ấy không chỉ gợi lên vẻ đẹp của quê hương mà còn nhắc nhở về trách nhiệm giữ gìn và phát huy truyền thống.

Dẫu vậy, tình yêu quê hương trong thơ Lê Bá Duy không dừng lại ở sự ca ngợi hay tôn vinh. Nó còn là một nỗi trăn trở, một sự tiếc nuối. Tiếc cho những giá trị cũ đang phai mờ trước bước chân của hiện đại, tiếc cho những con đường, những mái nhà, những ký ức dần mất đi cùng sự đổi thay của thời gian. Nhưng chính sự tiếc nuối ấy đã khiến thơ anh càng thêm sâu sắc, càng thêm ý nghĩa, vì nó nhắc nhở ta rằng, dù cuộc sống có đổi thay, thì tình yêu quê nhà vẫn là dòng chảy bất biến trong tâm hồn mỗi người. Quê hương trong thơ Lê Bá Duy không chỉ là của riêng anh, mà là quê hương chung của biết bao người con Việt. Đọc TỪ TÌNH GIANG TÔI LỚN, ta thấy bóng dáng chính mình trong những câu chuyện, trong những hình ảnh anh vẽ nên. Những câu thơ như:

“Tôi lớn lên làng đã có rồi/ tên núi tên sông tên cầu tên chợ…/ những địa danh người quê tôi nhớ rõ/ gắn với làng ngày tháng thâm sâu…”

“Tôi đi qua những triền miên/ nhận ra vẻ đẹp thâm nghiêm của làng/ có người khẳng khái từ quan/ về quê ẩn dật hóa vàng danh nhân”

“tháng Ba hoa gạo xa tầm mắt/ mây cưỡi gió về giữa bâng khuâng/ nắng xanh sưởi ấm không gian rộng/ em ngồi hong suối tóc thanh xuân”

Làng quê, nơi mỗi con đường, mỗi góc trời đều chứa đựng những ký ức khôn nguôi. Tên núi, tên sông, tên cầu, tên chợ… tất cả hòa quyện thành bản nhạc ngân vang trong trái tim, không thể nào quên. Dù anh có đi đâu, những địa danh ấy luôn chờ đợi, như những người bạn cũ, tĩnh lặng nhưng không ngừng hiện diện trong tâm hồn anh. Qua từng ngày tháng, anh thấy làng mình dần lớn lên, lặng lẽ nhưng kiên cường. Những con người từ bao đời qua vẫn giữ gìn từng ngọn cỏ, mảnh đất, như một phần máu thịt không thể tách rời. Một người khẳng khái, từng là quan, giờ đây trở về quê, ẩn dật, làm nên những huyền thoại riêng, để lại bóng dáng trong những câu chuyện vàng son của lịch sử. Vào tháng Ba, hoa gạo nở rộ, như thắp lên những ngọn lửa yêu thương trong lòng người. Cánh hoa bay theo gió, vương vấn trong không gian, khi nắng xanh lướt qua, ấm áp và mơ màng. Dưới ánh sáng ấy, em ngồi bên suối, tóc thả dài, thanh xuân như một bức tranh vẽ nên từ những giấc mơ dịu dàng. Lê Bá Duy không chỉ khẳng định về sự tồn tại của quê hương trong đời sống của anh, mà còn là lời nhắn gửi đến mọi người: quê hương là nơi khởi đầu, là nơi đi về, là cội nguồn của mọi tình yêu và niềm tin trong cuộc sống.

Đọc thơ Lê Bá Duy, ta như được sống lại với những ký ức đã qua, như được ngồi bên bờ sông Tình Giang, lặng lẽ nhìn dòng nước trôi, nghe tiếng gió đồng và cảm nhận hơi ấm của đất mẹ. Và dù cuộc đời có đưa ta đi đến đâu, thì dòng sông ấy – Tình Giang – vẫn mãi là nơi để trở về, nơi để trái tim được nghỉ ngơi sau những ngày dài mỏi mệt. Tình Giang không chỉ là một dòng sông, mà còn là biểu tượng của tình yêu quê nhà trong thơ thi nhân, là nơi ký ức không bao giờ cạn, và là lời nhắc nhở rằng, dù ta đi đâu, thì quê hương vẫn luôn là nơi chờ đợi, đón ta trở về.

Tác giả đã có lần bộc bạch, nếu cuộc đời là một hành trình dài, thì quê hương chính là nơi bắt đầu và cũng là điểm dừng chân sau cuối. Trong những ngày lặng lẽ ngồi bên bờ Tình Giang, nhìn dòng nước trôi chậm rãi dưới ánh hoàng hôn, lòng anh bỗng thấy nhẹ nhàng hơn, như thể mọi bộn bề của cuộc sống được dòng sông ấy cuốn trôi đi. Tình Giang không chỉ là một dòng nước, mà là nơi giữ lại những gì tinh khôi nhất của thời thơ ấu. Đó là con đò nhỏ cha anh vẫn chèo qua mỗi sáng, là tiếng cười rộn ràng của lũ bạn ngày nào đuổi nhau trên cánh đồng mênh mông gió. Là mùi khói bếp quyện trong không khí buổi chiều quê, khi mẹ tất bật nấu bữa cơm giản dị mà ấm áp. Tất cả, như một bức tranh ký ức đẹp đến nao lòng.

Đời người như một dòng sông, chảy mãi không ngừng. Nhưng dù đi xa đến đâu, tác giả vẫn tin rằng trong mỗi người luôn có một Tình Giang – dòng sông ký ức không bao giờ cạn. Đó là nơi cất giữ những kỷ niệm dịu dàng, nơi lòng người tìm về khi chông chênh giữa những ngã rẽ cuộc đời. Có lẽ, khi nào tóc anh bạc trắng, chân đã mỏi mệt vì những chuyến đi dài, anh sẽ lại trở về đây. Sẽ lại ngồi bên Tình Giang, lặng nghe sóng vỗ và để lòng mình hòa vào những ngày xưa cũ. Để biết rằng, có những điều dù thời gian có trôi, vẫn mãi vẹn nguyên – như dòng nước âm thầm chảy, như tình yêu quê nhà không bao giờ phai nhạt trong tim.

“Dòng sông nào chảy dọc đam mê/ chiếc sõng nhỏ khua chèo vang sóng lặn…/ con cá quẫy dưới trăng vàng lấp lánh/ mắt sao trời giăng khắp lối con đi…”

“Chúng tôi cứ thế lớn lên/ tựa cỏ bên đời…./ cho dù dòng sông không còn nữa/ nhưng tên con sông vẫn mãi còn”

“Dòng sông hội tụ bạn bè muôn phương/ những gương mặt thân quen/ neo tình yêu trên dòng sông năm tháng/ yêu thương cháy suốt bốn mùa…”

Quê hương trong thơ Lê Bá Duy như một dòng suối mát lành, chảy qua những kí ức êm đềm và đôi khi lởm chởm của cuộc đời. Đọc thơ anh, ta như được bước vào bức tranh làng quê Việt Nam đậm đà bản sắc, nơi từng chi tiết nhỏ nhất đều ẩn chứa sự yêu thương và nỗi niềm trăn trở. Lê Bá Duy không chỉ khắc họa quê hương bằng những hình ảnh thơ mộng, mà còn truyền tải những xúc cảm sâu lắng. Đó là những buổi chiều vàng nhuộm trên cánh đồng lúa chín, là tiếng gà gáy vang vọng từ một ngôi nhà tranh đơn sơ, là ánh mắt nồng hậu của người mẹ quê luôn dõi theo bước chân con. Quê hương trong thơ anh không chỉ là một nơi chốn, mà là nơi gắn bó với cả tâm hồn, nơi người ta trở về để tìm lại chính mình.

Nhưng không phải lúc nào quê hương cũng êm đềm như một bản nhạc đồng quê. Thơ anh cũng nói đến những nỗi đau của vùng đất ấy – những mùa lũ quét qua cuốn trôi cả làng mạc, những người trẻ khát khao bỏ quê để tìm cuộc sống mới, và cả sự mai một dần của những giá trị xưa cũ. Những nỗi đau ấy hiện lên một cách chân thực, không gượng ép, nhưng cũng không bi lụy, bởi đó là hiện thực mà quê hương phải gánh chịu qua bao năm tháng. Trong thơ Lê Bá Duy, hình bóng quê hương không tĩnh lặng như một bức tranh mà sống động, hòa quyện giữa nét xưa cũ và hơi thở của thời đại. Ở đó, ta cảm nhận được tình yêu thương dành cho những điều bình dị, và cả nỗi khắc khoải trước sự đổi thay không ngừng của cuộc sống. Quê hương trong thơ anh là ngọn nguồn cảm hứng bất tận, như lời nhắc nhở rằng dù đi xa đến đâu, chúng ta vẫn luôn mang trong mình một mảnh đất để nhớ thương, một nơi để quay về, và một bầu trời để mơ ước.

Dòng sông Tình Giang, như một nhịp thở đều đặn của quê hương, vẫn cứ chảy mãi dù thời gian có phôi pha. Mỗi con sóng là một mảnh ký ức, vỗ về những ai đã từng xa quê, để rồi khi trở lại, họ nhận ra rằng không có khoảng cách nào đủ lớn để làm nhòa đi tình yêu với nơi chôn nhau cắt rốn. Dù cuộc đời có xô đẩy bao lần, có những bão giông dữ dội, Tình Giang vẫn âm thầm chở che, như bàn tay mẹ vững vàng đỡ lấy những đứa con xa xứ, như tấm lòng người quê luôn rộng mở, đón chờ từng bước chân trở về. Dòng sông ấy không chỉ có nước, có sóng, mà còn có những tiếng cười, những giọt nước mắt, những câu chuyện đời thường giản dị mà đầy xúc động. Là nơi ghi dấu những khoảnh khắc hạnh phúc, những chia ly, những khát vọng đi xa để rồi hiểu rằng, dù chúng ta có đi đâu, có làm gì, thì khi mỏi mệt, dòng sông ký ức này vẫn luôn là nơi để trở về. Tình Giang mãi mãi là nơi không bao giờ cạn, vì trong lòng mỗi người con của quê hương, dòng sông ấy sẽ mãi cuộn chảy, không ngừng đong đầy yêu thương và hy vọng.

Hãy dành thời gian để đọc chậm rãi từng câu, từng dòng thơ của Lê Bá Duy. Những vần thơ ấy không chỉ là lời ca ngợi quê hương đất nước, mà còn là một cầu nối nhẹ nhàng dẫn dắt tâm hồn ta trở về với những kỷ niệm xưa cũ. Khi ta để lòng mình lắng lại, mỗi câu chữ như mở ra một không gian rộng lớn, nơi ta có thể trải lòng mình trước những nỗi nhớ, những kỷ niệm đẹp đẽ về quê hương, về những ngày tháng đã qua. Chính những dòng thơ ấy sẽ giúp ta yêu thêm mảnh đất mình sinh ra, đồng thời mở ra những khoảng lặng để tâm hồn được thả trôi cùng dòng cảm xúc, tìm về những giá trị đích thực của cuộc sống.

Võ Thị Như Mai

Thạc sĩ văn học, giáo viên tại Tây Úc