Trần Quỳnh Hoa
Bích Ngọc Turner
Trong bài nghiên cứu gần đây nhất của Viện Chính Sách Di cư về những thay đổi trong cộng đồng người Mỹ gốc Việt từ sau cuộc chiến tranh Việt Nam, do học giả Jeanne Batalova viết và xuất bản trên trang mạng của Viện ngày 11 tháng 10 năm 2023, có đoạn trích:
“Không như trước đây, khi phần lớn người Việt Nam đến Hoa Kỳ với tư cách là người tị nạn, hiện nay 87% trong số những người Việt mới trở thành người thường trú hợp pháp (còn gọi là người có thẻ xanh) đã có được vị thế này thông qua các diện đoàn tụ gia đình, hoặc là thân nhân trực tiếp của công dân Hoa Kỳ, hoặc qua các diện bảo lãnh gia đình khác. So với các nhóm di dân khác, người nhập cư từ Việt Nam có khả năng lựa chọn nhập quốc tịch Hoa Kỳ cao hơn và thường đã sinh sống tại Hoa Kỳ trong thời gian dài. Xu hướng chung là họ có trình độ học vấn thấp hơn và thường tự nhận là có khả năng sử dụng tiếng Anh dưới mức thành thạo.”
Mặc dù phần lớn người nhập cư Việt Nam vào Hoa Kỳ trước đây đa số là theo diện tị nạn hoặc đoàn tụ gia đình, nhưng câu chuyện đó không còn phản ánh đầy đủ xu hướng di cư hiện nay nữa. Trong những năm gần đây, ngày càng có nhiều người thường trú hợp pháp gốc Việt được cấp thẻ xanh thông qua hình thức bảo lãnh việc làm. Nhóm người mới này khác biệt rõ rệt so với các thế hệ trước: họ thường có trình độ học vấn cao, thành công trong sự nghiệp, và thông thạo tiếng Anh. Nhiều người trong số họ là chuyên gia công nghệ, chuyên gia y tế, nhà nghiên cứu, hoặc sinh viên sau đại học, từng học tập hoặc làm việc nhiều năm tại Hoa Kỳ trước khi chuyển sang diện thẻ xanh theo diện lao động. Trong môi trường chuyên môn, khả năng ngôn ngữ của họ thường tương đương—thậm chí vượt trội—so với người Mỹ bản xứ.
Nhiều người trong số họ đã từng đạt được thành công lớn trong học thuật và được quốc tế công nhận, ví dụ như những người chiến thắng kỳ thi Olympic Toán học Quốc tế hoặc những sinh viên thủ khoa từ các trường đại học hàng đầu của Việt Nam. Họ chủ yếu theo đuổi các lĩnh vực STEM và đã đóng góp đáng kể vào nghiên cứu và phát triển tại Hoa Kỳ. Khi nền kinh tế và hệ thống giáo dục của Việt Nam ngày càng phát triển, đất nước này đã nuôi dưỡng một thế hệ tài năng cạnh tranh toàn cầu, tìm kiếm cơ hội thông qua công việc thay vì quan hệ gia đình. Sự thay đổi này thách thức những nhận thức lỗi thời về người nhập cư Việt Nam, vốn chủ yếu là được bảo lãnh gia đình và bị hạn chế về khả năng tiếng Anh cũng như nền tảng giáo dục chính quy.
Tuy làn sóng người Mỹ gốc Việt mới tiếp tục gia tăng, các phát ngôn công cộng và hoạt động tưởng niệm trong cộng đồng vẫn thường gắn chặt với trải nghiệm của những người tị nạn đến trước. Trong khi Tết Nguyên Đán hàng năm là dịp gắn kết mọi cộng đồng người Việt, các sự kiện tưởng niệm 50 năm kết thúc Chiến tranh Việt Nam đã và sắp diễn ra vẫn phản ánh những chia rẽ kéo dài. Tùy theo quan điểm chính trị, thời khắc lịch sử này có thể được xem là ngày giải phóng hoặc ngày mất nước. Tại Hoa Kỳ, các lễ tưởng niệm thường nhấn mạnh tư tưởng và biểu tượng của chính quyền Sài Gòn trước năm 1975, với lá cờ Việt Nam Cộng Hòa vẫn chiếm ưu thế trong các màn trình diễn công khai. Đã đến lúc công nhận một di sản người Mỹ gốc Việt khác—được hình thành bởi làn sóng di cư việc làm, thành tựu học thuật, và một mối quan hệ khác với Việt Nam đương đại—như một bước tiến có ý nghĩa hướng tới sự đa dạng văn hóa và thiện chí sẵn sàng thừa nhận vị thế của tất cả mọi thành viên trong cộng đồng.
Để phản ánh đúng thực tế của cộng đồng người Mỹ gốc Việt hiện nay, chúng ta cần ghi nhận sự đa dạng trong các phương thức nhập cư và thừa nhận sự hiện diện ngày càng lớn cùng những đóng góp của người nhập cư từ Việt Nam được bảo lãnh qua con đường chuyên môn, không chỉ về mặt kinh tế, mà còn trong việc định hình lại đời sống văn hóa và cấu trúc thế hệ của cộng đồng Việt Nam ở Mỹ.
