Tư tưởng người anh hùng trong tác phẩm văn học dân gian cổ đại

Sharafat Zhylkybayeva (Kazhakhstan)
Thạc sĩ Khoa học Ngữ văn của Kazakhstan, học giả về văn học Nhật Bản và Văn hóa dân gian Trung Á. Thành viên của Hội Nhà văn Á-Âu và Hội Văn học Dân gian và Truyền thống Nhật Bản. Anh là tác giả của các tác phẩm “Künshygys anyzdary” (Legends of the Land Of The Rising Sun, 2010 – Huyền thoại về Xứ sở mặt trời mọc), “Qyzyl qaqpanyn qupyasy” (Mystery of the Torii, 2013 – Bí ẩn của Torii), “Kök börünin közi” (Eye of the Blue Wolf, 2021 – Mắt Sói xanh).

Khánh Phương

(Dịch)

Những tác phẩm sử thi của nhiều quốc gia khác nhau nhưng lại thường dùng mô típ giống nhau. Những tác phẩm này được tạo ra bởi các ngôn ngữ khác nhau, trong đó ca ngợi các anh hùng và được kể về nhiều tình huống khác biệt. Nhưng nguồn gốc của họ bắt đầu từ một nguồn tư tưởng. Mục đích chính của anh hùng là chiến đấu để bảo vệ sự tồn tại hòa bình của quốc gia. Hầu hết ý tưởng chính của bài sử thi cũng nhằm mục đích này. Chính vì vậy mà họ đã ca ngợi vẻ hào hùng của những vị anh hùng vĩ đại.

Lịch sử cổ đại của tất cả các quốc gia trên thế giới bắt đầu từ thời cổ đại. Trên ghi chép thời cổ đại, chúng ta có thể thấy các quốc gia Ai Cập, Trung Quốc, Hy Lạp, Ấn Độ, v.v. và cả các nơi thuộc Thổ Nhĩ Kỳ như Sak, Hun, Uysun, v.v. Lịch sử văn hóa dân gian bao gồm thần thoại, sử thi, truyện kể, truyền thuyết bắt đầu từ kho tàng văn hóa, văn học cổ đại mà những người đi trước đã làm. Do đó, văn học và văn hóa cổ đại được kết nối với nhau trong hệ thống phức hợp lịch sử.

Lý thuyết của Evgemer Mesgensky cho rằng “Anh hùng thần thoại và sử thi là bức tranh văn học về những anh hùng vĩ đại đầu tiên” là sự thật. Hình tượng sử thi là một phần quan trọng của văn học dân gian thế giới. Hình tượng thần thoại về người khổng lồ Alalu đã sáng lập ra nền văn minh Shumer và Alau Batyr – vị anh hùng trong sử thi cổ đại của Kazakhstan đều thể hiện nguồn gốc văn học dân gian. Tên tuổi của anh hùng xác định nguồn gốc lịch sử của những tác phẩm.

Nếu đúng là Shumers đã nói bằng ngôn ngữ tương tự như tiếng Thổ Nhĩ Kỳ (Marr, Bartold), thì tầm quan trọng lịch sử của anh hùng Alau, Alalu không chỉ xuất hiện trong tên tuổi mà còn trong hình tượng sử thi của họ. Những tên tuổi anh hùng xuất hiện trong các sử thi và thần thoại đã trở thành tên gọi văn học của thủ lĩnh bộ tộc, nguyên thủ quốc gia, nhà thông thái kiệt xuất thời cổ đại. Những việc làm vĩ đại của họ trở thành cốt lõi của cốt truyện. Trong khi miêu tả bằng bút pháp văn học, các câu chuyện cổ trở thành cốt truyện của các bài thơ sử thi. Một số phần vẫn còn lưu trong biên niên sử và các bản thảo cũ. Chúng ta có thể tìm thấy những tác phẩm văn học đầu tiên về thế giới và lịch sử của các anh hùng vĩ đại bằng cách nghiên cứu các cốt truyện. Chủ nghĩa anh hùng đã được mô tả tường tận trong các cuốn sách biên niên sử “Shudzin”, “Sách thơ” của triều đại Chzhou cai trị Trung Quốc trong thời đại của các đế chế Hun, Sak cổ đại. Trong cuốn sách “Shudzin” – sáng tạo thần thoại, sử thi chính là bản chất lịch sử của cá nhân anh hùng được khám phá một cách chính xác.

Nếu vương triều đầu tiên là Sya, thì người sáng lập ra đất nước này là Yui Batyr (anh hùng). Yui là con trai của Gun. Yui đã chiếm những ngọn núi lớn trong nạn hồng thủy. Người anh hùng sáng lập nền văn minh Trung Quốc đầu tiên là Yui. Người anh hùng này đã biến thành con gấu trong khi leo núi. Những cốt truyện này là phổ biến cho các chuyện cổ và thần thoại tráng lệ của Trung Quốc. Huyền thoại về Yui rất giống với câu chuyện “Con gấu anh hùng khổng lồ” của Kazakhstan. Nhưng trong câu chuyện Kazakhstan, mẹ của “gấu khổng lồ” được mô tả là con gái hoàng đế Hán (người cai trị nhà nước).

Nếu trong thần thoại Trung Quốc, người dơi biến thành gấu dũng mãnh thì trong truyện cổ, anh ta trở thành con trai của người con gái bị đánh cắp của hoàng đế Hán và con gấu khổng lồ. Cần phải đề cập rằng trong truyện cổ cũng như trong thần thoại, vị anh hùng sinh ra và lớn lên trong hang động của núi. Huyền thoại mô tả lịch sử của Ayu Batyr (anh hùng gấu) là huyền thoại của Kazakh.

Trong câu chuyện này, Ayu Batyr cũng sống trong hang đá. Anh ta đã kết hôn với một cô gái tên là Aysulu và mang nhiều dòng dõi. Umai Ana (Thần mẹ Thổ Nhĩ Kỳ) đã dạy Ayu Batyr và Aysulu cách sống (đốt lửa, tìm thức ăn, v.v.). Với sự bảo trợ của Umai, Ana đã cắt rốn cho đứa trẻ đầu tiên.

Các mô típ tương tự về thần thoại và câu chuyện của người Trung Quốc và Kazakhstan mô tả theo quan điểm của thời cổ đại. Sống trong hang đá núi là đặc điểm của thời kỳ đồ đá. Các bức tranh tượng hình và chữ khắc trang trí vẫn còn từ thời kỳ đồ đá. Chúng ta hiểu tầm quan trọng lịch sử của chủ nghĩa anh hùng của người khổng lồ Yui được mô tả trong cuốn sách “Shuzin” nói về triều đại Triều Châu.

Sử thi của Ayu và Yui đều sở hữu cốt lõi chung. Ngoài việc Yui trở thành con trai của Gun (tổ tiên hoặc người Thổ Nhĩ Kỳ), ông còn trở thành người sáng lập ra nền văn minh Trung Quốc. Hình tượng về Ayubi được mô tả trong sử thi “Er Sayn” (tên của Ayubike) được cho là liên quan với Yui. Ngoài ra còn có thành phố Ayubike, nơi đào được quặng vàng và nhà máy sản xuất vàng nằm dưới lòng đất và truyền thuyết về nó vẫn còn.

Cuốn sách “Shudzin” đã viết về Ayu Batyr vào thời đại Triều Châu, cũng chính là thành phố 25 (bộ lạc Kazakhstan) của Ekey (thuộc A. Margulan). Những câu chuyện về anh hùng khổng lồ được mô tả trong thần thoại, truyền thuyết của người Kazakhstan và Trung Quốc đều mô tả về nền văn minh thời cổ đại.

Anh hùng Yui được phái đến từ thiên đường và sự ra đời của anh hùng này được kết nối với thiên đường. Ayu Batyr đã kết hôn với Aysulu. Tên của vợ vị anh hùng được liên tưởng về mối liên hệ của Yui với thiên đường. Từ “ai” trong tên của Aysulu có liên quan đến nguồn gốc của Yui, trong khi Ay (mặt trăng, tiếng Thổ Nhĩ Kỳ) là một trong những thiên thể. Người Thổ Nhĩ Kỳ xưa coi mặt trăng là thiên thể rất quan trọng.

Việc biến anh hùng khổng lồ thành Ayu (gấu) là cốt truyện với ý nghĩa sâu sắc, cốt lõi tư tưởng cũng rất quan trọng. Các cốt truyện sử thi mô tả chủ nghĩa anh hùng của người dơi Ayu (Yui) có ý nghĩa sâu sắc. Sức mạnh của Ayu khổng lồ được kết nối với hành tinh Ay (mặt trăng). Đó là lý do tại sao nguồn gốc của Ayu là do thiên thể.

Đó cũng là lý do tại sao vị anh hùng này cưới Aysulu (mặt trăng xinh đẹp). Không quan trọng đến mức Ayubike không hình dung về hình dáng của Ayubi, đối với chúng tôi, điều quan trọng là mang tính sử thi, ý nghĩa khác thường. Những câu chuyện hùng tráng về các anh hùng trong truyền thuyết được kết nối với các anh hùng có thật. Trong “Oguzname” (bài thơ cổ của Thổ Nhĩ Kỳ), bộ tộc Alaygyr đã lấy dãy núi Alay được coi là thần aygyr của Oguz (ngựa đực), trong tác phẩm văn học dân gian của Yakut “Volumar men aygyr”, được mô tả bằng phương pháp tương tự. Trong bài thơ sử thi của Yakut, “aygyr” là cô gái. Sự phối hợp khác biệt mang tính sử thi của văn học dân gian đòi hỏi phải nghiên cứu sâu sắc.

Các nhánh của nền văn minh Sak như yazyk, yasy, roksolan, alan, sarmat cũng là những bộ tộc cổ đại định cư trên một diện rộng. Sau đó, những người định cư kế tiếp được đặt tên là “dalalyktar” (polovtsy, tiếng Nga). Các bộ lạc Yazyk định cư trên khắp Châu Âu bắt đầu từ bờ biển của Azau. Đó là lý do tại sao các bộ lạc Yazyk kế tiếp được đặt tên là“ yazygi ”.

Bộ lạc này đã để lại tên tuổi trong lịch sử châu Âu với tư cách là bộ tộc Sarmat, bộ tộc này đã đóng góp vào sự phát triển của nền văn minh Sak và nổi tiếng với đội quân của họ. Các hiệp sĩ của Châu Âu nổi tiếng nhờ vào các bộ tộc kế tiếp sau này. “Bogatyr”, trong các tác phẩm người nô lệ bắt đầu có nguồn gốc từ Batyr của Thổ Nhĩ Kỳ. Về nguồn gốc “batyr” xuất phát từ “bogatyr” đã được viết trong tác phẩm của Jorj Dumezil, nhà khoa học người Pháp.

Dumezil đã nghiên cứu lịch sử Sak khoảng 50 năm. Như một kết luận, ông đề xuất thuyết 3 chức năng: Đức tin, quân đội và cuộc sống của Sak được mô tả trong di sản văn hóa dân gian. Nhưng Dumezil được xem là chủ sở hữu di sản Sak và ông ấy phân tích các bài sử thi của Osetin, ông không chú ý đến di sản văn hóa dân gian to lớn của Thổ Nhĩ Kỳ.

Ông không hoàn toàn chứng minh rằng Batraz trong sử thi của Osetin là hình tượng về Thần Arast của Skif được Herodot mô tả, thuyết 3 chức năng của ông nghiên cứu hữu ích xác định thời đại sử thi của Sak. Dumezil cho rằng hình ảnh của thần Indra trong văn hóa dân gian Ấn Độ-Iran và hình ảnh của nhà tiên tri Ilya rất giống nhau. Hình ảnh Ilya như El (I) ja, Jel (i) ja, Wacilla trong văn hóa dân gian Á-Âu được lan truyền rộng rãi. Trong văn hóa dân gian Trung Đông, nhà tiên tri Ilya được coi là người bảo vệ ánh sáng. Truyền thống cầu nguyện khi tia chớp sáng bắt đầu từ nhà tiên tri Ilya (Elija).

Dumezil đã viết rằng mối liên hệ dân gian của nhà tiên tri với giông, sét và với các hợp chất phụ thuộc vào cuộc sống kinh tế và tôn giáo của những người được đề cập ở tuyển tập Trung Đông. Dumezil đã xác định một cách chính xác vị trí của nhà tiên tri trong đời sống, tương lai và thế giới tâm linh của con người. Nơi linh thiêng của nhà tiên tri Ilya là ở khe núi Alagir và chúng ta thường gặp tên của nhà tiên tri trong các bài sử thi.

Tên của tổ tiên nhà tiên tri thường gặp trong các bài thơ tiếng Thổ như “Koblandy”, “Er Kosay”, “Er Kokshe” cùng với các vị thần bảo vệ nổi tiếng và các anh hùng thiêng liêng. Ví dụ, mẹ của anh hùng Analyk đã cầu nguyện Chúa và các nhà tiên tri bảo vệ con trai khi ra trận chiến. Các công cụ do tổ tiên tiên tri thiêng liêng chế tác được xem như một di sản. Ví dụ, thanh gươm của nhà tiên tri Daut, cây gậy thiêng của nhà tiên tri Musa, chiếc nhẫn của nhà tiên tri Suleyman, v.v … Dumezil nhắc lại những cuốn sách của Herodot, Prisk viết rằng các vị vua của Sak giữ di sản của nhà tiên tri và họ đã truyền di sản của tổ tiên cho thế hệ sau. Trong tất cả các bài thơ sử thi của Thổ Nhĩ Kỳ cổ đại, có mô tả những bức tranh toàn cảnh của Batyr từ tổ tiên cho con cháu. Ví dụ, trong sử thi “Manas”, bảy thuộc tính của Manas Batyr đã được chuyển cho con trai ông là Semetey sau đó cho cháu trai của ông là Seytek.

Sử thi châu Âu “Roland” cũng có nhiều điểm tương đồng với sử thi “Er Sayn”. Như trong các sử thi anh hùng của Thổ Nhĩ Kỳ, các công cụ của bộ tộc Batyr có tên riêng, còn trong bài thơ “Roland” của châu Âu, các công cụ của anh hùng chính có tên riêng. Ví dụ, thanh kiếm của Karl là – Juayoz, thanh kiếm của Roland là – Dyurendal, thanh kiếm của Turpen là – Almas.

Thanh kiếm Almas cũng xuất hiện trong các bài thơ cùng tên của Thổ Nhĩ Kỳ. Almas là công cụ của Batyr từ thời cổ đại. Tên của công cụ chủ yếu là almas và chúng tôi hiểu rằng nó được sử dụng từ xa xưa. Ngoài ra, các công cụ của anh hùng mà chúng ta đã gặp trong các bài sử thi của nhiều người khác nhau cũng chứng tỏ rằng chúng đã được sử dụng thời xưa.

Các nhân vật anh hùng của bài sử thi “Roland” đang thu hút sự chú ý. Thanh kiếm kim cương của Turpen batyr là chất liệu tuyệt vời. Ông là tổng giám mục của Reim và cố vấn chung của vua Karl vĩ đại và cái tên almas được đề cập trong các bản viết tay cũ liên quan đến trục sử thi tiếng Thổ. Trong văn hóa dân gian, kiếm của “Kyzjibek”, “Koblandy”, “Roland”, v.v. được xuất hiện như thông tin cổ xưa trong quân đội.

Almas kylysh sartyldap,           Kiếm kim cương lao xao

Altyn jugen jarkyldap               Dây cương vàng lấp lánh

Omildirik som altyn                 Cổ áo vàng tinh khiết 

Omurauda alkyldap                  Rung rinh ngực tuyệt trần

Trích dẫn này từ sử thi hào hùng “Koblandy” được lặp lại trong bài thơ ‘Kyz Jibek’. Trong bài thơ “Roland”, sự khởi đầu của trận chiến Turpen với kẻ thù đã được mô tả như sau:

Vzyal on Almas mech voronyevy svoy  Anh cầm kiếm Almas

Iy tysyachu udarov im pones                 Rồi tấn công ngàn lần

(Pesn o Rolande, 65)

Thanh kiếm Juayoz của vua Karl huyền diệu như câu truyện cổ.

Mech Juayoz visaet vdol bedra           Thanh kiếm Juayoz treo dọc đùi

On za den tsvet menyayet tridsat raz   Nó thay đổi màu sắc khoảng ba mươi lần một ngày

(Pesn o Rolande 76)

Việc miêu tả một cách cường điệu về thanh kiếm giống như trong truyện cổ, đó là lý do để biết nguồn gốc của các bài sử thi từ thời cổ đại. Lặp lại là một hiện tượng cũ và sự xuất hiện giống hệt nhau của các thể thức, cốt truyện và mô típ trong các bài thơ khác nhau liên quan đến lịch sử cổ xưa của các bài sử thi.

Các vị vua Sak lưu giữ cẩn thận các công cụ quân sự còn lại của tổ tiên. Thanh kiếm của Mars do các vị vua của Sak giữ đã được chuyển cho Atilla. Thông tin này đã được đề cập trong tác phẩm của nhà nghiên cứu người Pháp Jorj Dumezil, người đã tham khảo các cuộc điều tra của Prisk (tác phẩm của Jorj Dumeaizl, trang 60).

Thanh kiếm của Mars xuất hiện trong truyền thuyết Sak không phải là vô cớ. Tổ tiên của Roman là Romul và Rem, xa hơn là Mars. Trong thần thoại Rome, Mars là vị thần quân sự, người bảo vệ binh lính. Thông thường Mars giống Ares là người bảo hộ của Sak. Nguồn gốc của hai truyền thuyết bắt đầu từ một mà thôi.

Romul và Rem được Kok Bory (vật tổ, người bảo vệ cổ đại của Thổ Nhĩ Kỳ) cho bú sữa và được người chăn cừu nuôi dưỡng. Đối với Atilla, thanh kiếm cũ của Mars đã được người chăn cừu tìm thấy. Như người ta vẫn chưa biết, Atilla là hậu duệ của Kok Bory. Mars là người bảo vệ thiêng liêng của thời cổ đại. Có rất nhiều cốt truyện, mô típ về nguồn gốc thiên đường, kiếm của các anh hùng thời xưa. Ví dụ:

Kokannyn bergi jagynda     Đằng trước Kokan

Kaspantaudyn torynde       Trên đầu Kaspantau

Altyntaudyn belinde           Ở giữa Altyntau

Betpaksholde jan jurmes    Hoang vu Betpakshol

Bulduragan sagymnan        Vì ảo ảnh

Kokjal baban batyrga          Tổ tiên batyr

Kokten tusken zulpykar      Lấy kiếm zulpykar từ thiên đường

Oyda jokta tabylgan           Anh tình cờ tìm thấy

Kylshyldagan bolatty         Công cụ tinh khôi

Altynmenen matagan          Anh sơn thành vàng

Onu  aulye Er Bakay           Đặt tên là Bakay thiêng liêng

Zulpykar dep atagan            Là Zulpykar

(Manas, 122)

Những tên miền đất gợi nhớ chúng ta là Ayubi, Ayutau, Ayukent, El-Ayun, v.v … Cái tên Koblandy cũng có ý nghĩa sâu sắc của nó. Tên sông Kobda ở Mông Cổ được kết nối với ngôn ngữ học.

Các bộ lạc (nhà nước) Koban cổ đại đã thành lập đất nước văn minh ở Caucasus. Từ ngữ của “Koblandy” được kết nối với lexeme “đất”: đất trong các ngôn ngữ châu Âu cổ có nghĩa là “mặt đất”. Ví dụ, trong “Edda vĩ đại”, chúng ta tìm thấy quốc gia theo tên Hunnaland. Đây là quốc gia của Atilla, Hun.

Văn học dân gian của Bắc Mỹ cũng phong phú. Các bộ lạc da đỏ như delavar, mogikan, shauni, maya, ojibve, kri, meomini, myami đã được nhắc đến trong các bài thơ cổ, thần thoại, truyền thuyết, các phiên bản truyền miệng cùng với các phiên bản tượng hình của họ. Bộ lạc delavars đọc các ký tự tượng hình “Walamolum” bằng ngôn ngữ unami và unalashtigo. Thuật ngữ “totem” được sử dụng trong thuật ngữ khoa học xuất phát từ ngôn ngữ bộ lạc odjive đã trở thành họ hàng của bộ lạc delavars.

Lịch sử của dân tộc được tôn vinh theo những cách khác nhau. Lịch sử vĩ đại của châu Âu được thể hiện bằng nhạc cụ như dombra, kobyz, fleyta, lira, arfa, v.v.,  Có một người Ấn Độ ở Mỹ đã tạo ra chữ tượng hình, ví dụ như “Vallamolum”. Họ đọc những tác phẩm này bằng các phương pháp cụ thể. Chữ tượng hình này được nghiên cứu bởi các nhà khoa học như D.G.Brigton, K.Rafineska. Họ cũng đã dịch những tác phẩm này sang các ngôn ngữ hiện đại của Châu Âu.

Trong sử thi của người Ấn Độ, những câu chuyện được mô tả một cách thẳng thắn, trong sử thi của người Thổ Nhĩ Kỳ, miêu tả mang tính biểu tượng, rất nhiều bí ẩn. Nhưng trong tất cả các bài sử thi của dân tộc, nhân vật anh hùng chính được miêu tả mang tính văn chương. “Trong các truyền thống sử thi cổ nhất, chúng ta có thể tìm thấy nhiều tư liệu sử dụng“ tên thi pháp” khác nhau. Sử thi càng cổ điển, tư liệu càng phong phú.

Và đặc điểm này xuất hiện rõ trong các truyện của người Celtic, nhưng nó cũng xuất hiện trong các bản anh hùng ca châu Á. Ví dụ, trong văn hóa dân gian của một số người Siberia, tên của anh hùng được xác định bằng tên của bộ tộc bằng chữ chẵn, trong các bài sử thi được mô tả các đoạn liên quan đến việc gọi tên của người batyr mới.

Sách của A.Vaschenko cho chúng ta thấy, phương pháp chính để lưu giữ thông tin về các quốc gia cổ đại là mô tả thủ lĩnh của bộ lạc như là anh hùng sử thi.

A.V.Vaschenko mô tả “Vallamolum” của delavar bằng tác phẩm cổ xưa của maya; nếu chúng ta so sánh các tác phẩm sử thi của delavar với “Popol-Vuh” của mayakiche, chúng ta có thể tìm thấy nhiều cốt truyện chung: chúng kể về những việc làm vinh quang của các bộ tộc, mang đặc tính sử thi và không chỉ trở thành trung tâm của tác phẩm mà còn chính là tác phẩm, các anh hùng luôn đồng nhất với bộ tộc.